شبکههای اجتماعی، گونهای از وبسایتهای اینترنتی هستند که افراد، گروهها و سازمانها، در آنها پیرامون یک یا چند ویژگی مشترک گردهم میآیند و اطّلاعات، مطالب و محتواهای خود را با یکدیگر به اشتراک میگذارند..
در ماهیّت و پیشینهی شکلگیری شبکههای اجتماعی اینترنتی، نقل قولها و اظهارنظرهای بسیار متفاوتی وجود دارد. برخی ظهور و بروز این شبکهها را کاملاً طبیعی و در راستای تحوّل موضوع ارتباطات و اطّلاعرسانی میشمارند امّا بسیاری نیز بر این باورند که در پس پردهی راهاندازی این شبکهها، خصوصاً از سوی ایالات متّحده امریکا، منافع اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی فراوانی وجود دارد.
شبکههای اجتماعی بر پایهی تئوری معروف «شش درجه جدایی» به وجود آمدند و جالب است که این تئوری و بهرهبرداریهای از آن کاملاً مورد علاقهی سیستمهای اطّلاعاتی و امنیتی است. ظنّ استفاده از شبکههای اجتماعی برای جمعآوری اطّلاعات و اشراف اطّلاعاتی و یا حتّی جاسوسی وقتی تقویت میشود که مشاهده میکنیم پس از واقعهی یازده سپتامبر 2001 در امریکا که نقاط ضعف دستگاهها و لایههای امنیتی ایالات متّحده را بیش از پیش آشکار کرد، شبکههای اجتماعی اینترنتی از رشد قابل توجّهی برخوردار شدند. به نحوی که معروفترین وبسایتهای شبکههای اجتماعی مثل ارکات، لینکداین، مایاسپیس، فیسبوک و توئیتر که بیشترین کاربران شبکههای اجتماعی را در دنیا به خود اختصاص دادهاند در بعد از این تاریخ به وجود آمدهاند.
ظاهراً با توجّه به شکست لایههای اطّلاعاتی و امنیتی ایالات متّحده در اشراف به القاعده و عدم شناخت قبلی این سرویسها از عاملان حملات انتحاری به ساختمانهای مرکز تجارت جهانی در نیویورک و ابهامات در چگونگی و کیفیت ارتباط آنان با سران القاعده، این نیازمندی در سیستمهای اطّلاعاتی و امنیتی به وجود آمد که دامنهی اشراف خود را در دنیا گسترش داده و به آن عمق ببخشند. لذا از شبکههای اجتماعی برای اشراف، تحلیل و بررسی رابطهی بین افراد، گروهها، دستهها و مطالعهی کیفیت و چگونگی رابطههای آنان برای مقاصد اطّلاعاتی استفاده میکنند.
از سوی دیگر بدیهی است که هزینههای سرسامآور این وبسایتها که خدمات خود را به صورت رایگان عرضه میکنند نمیتواند تنها از طریق تبلیغات تأمین شود و منطقی است که وبسایتهای شبکههای اجتماعی، مخارج خود را از طریق فروش اطّلاعات تجاری و غیرتجاری که با دادهکاوی در انبوهی از اطّلاعات کاربران و محتواهای چندرسانهای آنان به دست آمدهاست تأمین کنند. از این رو محرمانگی اطّلاعات کاربران از سوی این گونه از وبسایت، ادّعایی بیش نیست.